Logo Christiaan M. Bijl

Manifest voor de gezondheidszorg. De terugkeer van Thanatos


Bijna iedereen heeft wel eens gespijbeld of zich ziek gemeld zonder echt ziek te zijn. Even genoeg van een leraar of van weer een schriftelijke overhoring. En wie is soms de werkdruk, het chagrijn van de leidinggevende of de herrie in de kantoortuin niet eens helemaal zat?
Op zich is daar niets mis mee, maar het wordt wel een ander verhaal als de ziekmelding omslaat in ziektewinst: ziekte voorwenden met geen ander doel dan er, het liefst langdurig, een slaatje uit te slaan.

In het Manifest voor de gezondheidszorg. De terugkeer van Thanatos neemt Martin Appelo - zoals we van hem gewend zijn - geen blad voor de mond. Dit middenin de COVID-19 pandemie (in 2021) verschenen boekje richt zich primair op de lichamelijke gezondheidszorg en de zoektocht van de overheid om mensenlevens te redden. Daarvoor werden draconische maatregelen genomen om de maatschappij te beschermen tegen het virus. Een onmogelijke opdracht, want tijdens deze zoektocht moesten er vele hindernissen worden overwonnen en het was niet altijd zeker dat de opdracht werd gehaald.

Wie Appelo's visie wil weten, leze dit bij hem te bestellen Manifest (zie geheel onderaan). In dit bericht wil ik het hebben over degenen die de hopelijk inmiddels achter ons liggende pandemie hebben gebruikt om er ziektewinst mee te behalen. In zijn Manifest voert Appelo chronisch psychiatrische patiënt Henk als voorbeeld ten tonele. In mijn eigen praktijk ken ik ook enkele voorbeelden van cliënten die het niet zo nauw hebben genomen met de eigen verantwoordelijkheid, zoals Piet (uiteraard niet zijn echte naam).

Zo heeft Piet vanwege zijn angst om besmet te raken, er brui aan gegeven: hij heeft zich ziek gemeld. Hij ontloopt hiermee de reorganisatie van het bedrijf waar hij werkzaam is. Hem is een andere functie (die hij absoluut niet ambieert) in het vooruitzicht gesteld. Eén dag in de week naar kantoor, werken in een aparte kamer - speciaal voor hem ingericht -, waarin alleen hij vertoeft? Geen sprake van. Veel te gevaarlijk om er met het openbaar vervoer naartoe te gaan. Thuiswerken? Hij peinst er niet over. Veel te gecompliceerd met de functie die hij nu nog heeft en zijn eventuele nieuwe functie.
COVID-19 komt hem dus wel goed uit. Hij heeft alle contacten met collega's en familie verbroken. De bedrijfsarts, die hij af en toe via een videoverbinding 'vanuit zijn bed' spreekt, heeft zijn drogredenen en andere smoesjes niet door. Zijn boodschappen en andere bestellingen laat hij bij zijn buurvrouw, die zijn huissleutel heeft, bezorgen. Als 'de kust veilig is', zet zij de pakketten en tassen achter zijn voordeur in de hal neer.
De gordijnen van zijn appartement houdt Piet gesloten, zodat niemand naar binnen kan gluren. Wordt er aangebeld, dan doet hij niet open. Zijn telefoon gebruikt hij alleen als hij zelf wil bellen. Ingesproken berichten beantwoordt hij niet of wanneer het hem uitkomt. Als fervent schaker is het hem gelukt om dankzij internet zowel in nationaal als in internationaal verband een groot deel van de dag (en de nacht) met deze hobby door te brengen. Voorlopig zingt hij het dus nog wel even uit zo. Want om niet door de mand te vallen, heeft hij voor het schaken een schuilnaam aangenomen en zijn internetverbinding met VPN beveiligd.

Appelo noemt drie voordelen van ziektewinst:
- het probleem of de klacht heeft meer voordelen dan het ontbreken van de klacht; in het geval van Piet onder andere geen spanningen vanwege de reorganisatie, geen besmetting oplopen in het openbaar vervoer én zijn schaakhobby vrijelijk kunnen uitoefenen;
- het salaris wordt doorbetaald. Piet kan opstaan en naar bed gaan wanneer het hem uitkomt en de voordelen - zoals het inschakelen van zijn buurvrouw voor diverse klusjes - houden de ziektewinst in stand;
- Piet weet dat zijn leidinggevende én zijn collega's hem liever kwijt dan rijk zijn; zij hopen dat deze sfeerverzieker voorlopig niet meer terugkeert naar zijn werkplek.

In het interview dat Paul van Liempt op 22 juni 2021 met Martin Appelo had naar aanleiding van het verschijnen van zijn Manifest, komen ook weer de voorwaarden ter sprake waaraan mensen die zich wenden tot de geestelijke gezondheidszorg, zouden moeten voldoen voordat zij in behandeling worden genomen. Echter, bijna geen enkele psycholoog of psychotherapeut neemt deze punten tijdens het intakegesprek met de kandidaat-cliënt door, zodat de wachtlijsten in de GGz met de dag langer worden.
Sinds ik Appelo's boekje Waarom veranderen (meestal) mislukt uit 2014 heb gelezen, 'onderwerp' ik iedere nieuwe cliënt aan een vragenlijst (zie ook het onderwerp Duurzame Gedragsverandering (DG) op mijn website, waar de formule van Martin Appelo voor DG uitvoerig wordt uitgelegd):
1. Ervaar je veel lijdensdruk?
2. Ervaar je urgentie (er moet nú iets gebeuren en het kan niet langer wachten - of gaat het nog wel even zo)?
3. Heb je een haalbaar alternatief?
4. Kun je de gewoontes (of automatismen) onderdrukken die bij de oude gewoonte(s) passen?
5. Kun je de sociale druk weerstaan die gericht is op het doorgaan met de oude gewoontes?
6. Ben je bereid om ziektewinst op te geven die samengaat met de oude gewoontes?
7. Ben je bereid om de oorzaak van je storende gewoontes bij jezelf te leggen (interne attributie)?
8. Ben je bereid om helemaal voor (duurzame) gedragsverandering te gaan en heb je de overtuiging dat dit zinvol is (self efficacy)?
9. Ben je bereid om het bij tegenslag niet op te geven, maar schakel je dan een extra tandje bij (toon je doorzettingsvermogen en discipline)?

Wordt één van deze vragen met 'nee' beantwoord, dan is er bij mij geen ruimte voor therapie (uiteraard ook niet bij Martin) en gaat de cliënt weer met zijn probleem huiswaarts. Het komt er anders op neer dat ik het probleem van de cliënt moet gaan oplossen in plaats van dat de cliënt met de aangereikte adviezen en suggesties zelf aan de slag gaat.
Het nadeel voor de therapeut: zijn inkomsten worden minder. Het voordeel: hij werkt uitsluitend met gemotiveerde cliënten, wat het werkplezier zeer ten goede komt! En dat grotere werkplezier met gemotiveerde cliënten weegt zeker op tegen de mindere inkomsten! Martin: hartelijk dank voor het openbaar maken van jouw fantastische formule!

De terugkeer van Thanatos. Manifest voor de gezondheidszorg kan op de website van Appelo worden besteld (kosten € 13,50 per exemplaar + € 2,95 verzendkosten). ISBN 9789464028416.
► Het is niet voor niets dat ik de ondertitel van Appelo's publicatie in deze Actueel tot hoofdtitel heb 'gepromoveerd', omdat in de GGz (Geestelijke gezondheidszorg) De terugkeer van Thanatos nauwelijks aan de orde is. Thanatos (Oudgrieks: Θάνατος, 'dood') is een figuur uit de Griekse mythologie; hij is de personificatie van de dood. Thanatos komen we ook tegen in de driftenpsychologie van Freud, waarin hij de doodsdrift vertegenwoordigt.

► Afbeelding bovenkant: printscreen van de live op internet uitgezonden schaakpartij Jan-Krzysztof Duda-Magnus Carlsen, 2de finalepartij om de Charity Cup, 24 maart 2022; weergegeven stelling na de 22ste zet van wit (22.Dxe8). Zwart won na 22...Dxf4+ 23.Kg1 Dxg3 24.Txb7 Pe5 en wit gaf op.
 

Terug naar boven