Hersenen en hersenonderzoek

Martin Appelo: Het gelaagde brein. Reflectie en discipline bij het werken aan verandering. Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2011. ISBN 9789461053015.
Waarom is het toch zo moeilijk om ongezonde gewoontes te veranderen? En waarom kampen zo veel mensen blijvend met relationele en psychische problemen? Het gelaagde brein geeft niet alleen antwoord op die vragen, maar vertaalt kennis over onze hersenen ook in praktische richtlijnen voor mensen die willen werken aan verandering.

Theo Compernolle: Ontketen je brein. Hoe hyperconnectiviteit en multitasken je hersenen gijzelen en hoe je eraan kunt ontsnappen. Vijfde druk. Tielt: Uitgeverij Lannoo, 2014. ISBN 9789401417457.
'Een absolute must-read voor iedereen die meer uit zijn brein wil halen!', staat op de achterflap te lezen. Compernolle: 'Altijd online en bereikbaar zijn, multitasken, negatieve stress, slaapgebrek, open kantoren waar iedereen elkaar kan horen ... Ons denkend brein staat meer dan ooit onder druk, met noodlottige gevolgen voor onze productiviteit, creativiteit en gezondheid'.
In dit baanbrekende boek ontsluit de auteur in zijn bekende glasheldere stijl de recentste kennis over ons denkend brein en toont hij aan welke breinboeien onze hersenen vandaag in een verstikkende klemgreep houden. Maar hij laat ook zien hoe we ze kunnen ontketenen en reikt concrete tools aan om het beste uit ons brein te halen. Zijn vurige pleidooi voor meer 'slow thinking' in een digitale wereld zal niemand onberoerd laten.

Eveline Crone: Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2008 (1ste druk, inmiddels de 35ste(!) druk). ISBN 9789035132696. Waarom verslapen pubers zich zo vaak? Waarom blijft het schoolwerk altijd liggen tot het allerlaatste moment? Zo moeilijk is het toch niet om een realistische planning te maken? En waarom zijn ze het ene moment zo volwassen en het volgende moment zo onmogelijk?

Eveline Crone (*1975), hoogleraar neurocognitieve ontwikkelingspsychologie in Leiden, beschrijft in dit boek wat er de laatste jaren is ontdekt over de hersenen van adolescenten. Zij legt op basis van deze recente inzichten uit waar de emotionele stormen vandaan komen, waarom de mening van vrienden opeens veel belangrijker wordt dan die van ouders en wat we van adolescenten kunnen verwachten op school. De adolescentie is niet alleen een tijd van risico's en grenzen, maar ook van unieke mogelijkheden.
Een absolute must voor iedereen die kinderen in de adolescentenleeftijd heeft of zich nog goed kan herinneren hoe het was om adolescent te zijn!

Eveline Crone: Het sociale brein van de puber. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2012. ISBN 9789035136663 (alleen nog als e-book verkrijgbaar).
Waarom luistert mijn puber niet meer naar mij? Wat doet hij toch de hele tijd op zijn kamer? Waarom kan ik zo moeilijk hoogte van hem krijgen? In de puberteit zorgt een tornado van hormonale processen ervoor dat jongeren grote uiterlijke veranderingen doormaken en dat ze, ook romantisch, in elkaar geïnteresseerd raken. Maar dat is niet het enige: jongeren gaan zich ook losmaken van hun ouders en zich meer richten op hun leeftijdsgenoten - en dat is waarschijnlijk een van de grootste uitdagingen van de adolescentie. Maar hoe verloopt die sociale ontwikkeling op weg naar zelfstandige volwassenheid dan precies? Hierover gaat Het sociale brein van de puber van Eveline Crone - over de allesbepalende vriendschappen, de veranderende relaties met ouders en leeftijdsgenoten, het immense belang van erbij horen en het grote verdriet wanneer je buiten de groep valt.

Bert Keizer: Onverklaarbaar bewoond. Het wonderlijke domein van de hersenen. Amsterdam: Uitgeverij Balans & VU Uitgeverij, 2010. ISBN 9789460032226.
'Het VU Medisch Centrum te Amsterdam is onlangs gestart met een project onder het motto Schrijver op de afdeling. Ik werd uitgenodigd hier aan deel te nemen en kwam met het verzoek of ik het motto letterlijk mocht nemen. Het was niet toevallig dat ik precies wist waar ik al schrijvend heen wilde: de afdeling neurochirurgie. Ik wilde niet per se schrijven voor artsen of filosofen, maar voor mensen die net als ik wel zo ongeveer weten wat zich daar afspeelt, maar die juist dat ongeveer dwarszit. Ik wilde graag een keer van dichtbij zien wat er gebeurt als een mens de schedel van een ander mens openmaakt en dan niet in het reeds miljoenen jaren bestaande kader van agressie, maar binnen de muren van een operatiekamer in het begin van de eenentwintigste eeuw. Ik wilde weten wat er tijdens het openen gebeurt in de hersenen van de schedelopener en vooral ook in de hersenen van de, laten we zeggen, schedelbewoner.' Zo begint de auteur, die arts en filosoof is, het voorwoord in dit bijzondere boek, dat naast een kroniek van onthutsende gebeurtenissen ook een filosofische excursie is rond ons onvermogen om te zeggen hoe wij onze hersenen bewonen.

Harald Merckelbach: De leugenmachine. Over fantasten, patiënten en echte boeven. Amsterdam: Uitgeverij Contact, 2011. ISBN 9789025436018. Een man wordt van zijn fiets gereden door een automobilist. Die zegt: 'Ik had een epileptische aanval en verloor de macht over het stuur'. Een tragisch ongeval, lijkt het. Maar wat blijkt? Fietser en automobilist hadden al een flinke tijd ruzie. De feiten van het ongeval blijven hetzelfde, maar toch beoordelen we de situatie compleet anders: dat kan toch geen toeval meer zijn?

Merckelbach, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Maastricht, voert in twaalf spannende hoofdstukken een bonte stoet van slaapwandelaars, schizofrene patiënten, fantasten en zelfingenomen dokters ten tonele. Ze laten zien hoe mensen zichzelf en elkaar kunnen bedriegen. En hoe gevaarlijk het is om te vertrouwen op ons geheugen en onze waarneming.
Volgens hoogleraar cognitieve neurowetenschap Victor Lamme (auteur van het boek De vrije wil bestaat niet. Over wie er echt de baas is in het brein. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2010. ISBN 9789035135390) komt ons gedrag voort uit 'de bedrading van ons brein'. 'Onzin', aldus Harald Merckelbach, 'hersenscans spelen steeds vaker een rol in rechtszaken. Deze 'triomftocht van het neurobewijs' is mij een gruwel [de Volkskrant, 5 juli 2014]. Verdachten zeggen: 'Edelachtbare, de vrije wil bestaat niet. Ik heb dit meisje niet verkracht en vermoord. Het was het zwakke paralimbische stelsel in mijn brein'. Verwar echter neurobiologie niet met rechtspraak. De eerste beschrijft hoe onze hersenen werken. De tweede schrijft ons regels voor' [NRC Weekend, 26 & 27 maart 2011].

Mark Mieras: Ben ik dat? Wat hersenonderzoek vertelt over onszelf. De nieuwe editie [met zeven extra hoofdstukken]. Amsterdam: Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2009. ISBN 9789046805992. Rijk geïllustreerd.
Hoe werken hersenen? Hoe scheppen ze de wereld die we dagelijks ervaren? Waar zitten al die sensaties, gedachten, driften en verlangens en waar schuilt het bewustzijn? Hoe is het om te ontdekken dat je niet de baas bent in je eigen hoofd? De auteur, die wetenschapsjournalist is, geeft in dit boek een bloemlezing van de mens, in al zijn facetten, zowel wat betreft de door onszelf zo geroemde intellectuele verworvenheden, als de gênante details die we liever verzwijgen. 'Een enthousiasmerend en kleurrijk overzicht van de hoogtepunten van hersenonderzoek door de decennia heen' (De Psycholoog, maart, 2008).

Mark Mieras: Liefde. Wat hersenonderzoek onthult over de klik, de kus en al het andere. Amsterdam: Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2012 (8ste druk). ISBN 9789046813942. Hoe kiezen je hersenen je grote liefde? Hoe betovert verliefdheid je geest? Wat zijn de verborgen signalen als we verleiden, zoenen en vrijen? In dit boek ontraadselt wetenschaps-journalist Mark Mieras de geheimen van de liefde aan de hand van neurowetenschappelijk, psychologisch en antropologisch onderzoek.

► Foto gemaakt door Gerd Altmann