Logo Christiaan M. Bijl

Het pillenprobleem (boekrecensie)


Het gebeurt niet vaak dat een schrijver kort na elkaar twee boeken op de markt brengt die grote verwantschap met elkaar hebben. Naamgenoot - maar geen familie - Dick Bijl, oud-huisarts en epidemioloog, heeft dat gepresteerd. In 2018 verscheen Het pillenprobleem. Waarom we zoveel medicijnen gebruiken die niet werken en niet helpen. In 2019 zag Antidepressiva en depressie het daglicht (zie de volgende Actueel). De inhoud van beide boeken stemt tot nadenken.
Dick Bijl werkte meer dan twintig jaar als redacteur en hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin en is President van de International Society of Drug Bulletins (ISDB). Hij weet dus waar hij het over heeft. Ik heb besloten van beide boeken, na een korte introductie, een aantal volzinnen en quotes weer te geven. In deze Actueel het eerste boek: Het pillenprobleem.

 



Dick Bijl: Het pillenprobleem. Waarom we zoveel medicijnen gebruiken die niet werken en niet helpen. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2018. ISBN 9789462985322. (Herziene uitgave 2020. Zie opmerking geheel onderaan. ISBN 9789463724357).



 

'Medicijnen worden in de handel gebracht als keuringsinstanties vinden dat een middel meer werking dan bijwerking heeft. Maar meestal zijn die medicijnen helemaal niet goed onderzocht of alleen bij een klein aantal patiënten. Eenmaal in de handel, worden ze gebruikt door honderdduizenden patiënten. De farmaceutische industrie vaart daar wel bij, maar geldt dat ook voor de gebruikers van deze middelen? De auteur stelt kritische vragen over het gebruik van een aantal zeer veel gebruikte medicijnen. Is het wel nodig en verstandig dat zo'n groot aantal mensen zoveel medicijnen gebruiken? Wat zijn eigenlijk de bewijzen voor de werkzaamheid van die middelen? En wat is werkelijk bekend over de bijwerkingen? Is minder medicijnen eigenlijk niet veel beter? Medicijnen zijn levensreddend, maar soms brengt het gebruik ervan ook grote risico's met zich mee', zo is op de achterflap te lezen. Een boek voor iedereen die zuinig is op zijn lichaam en medicijngebruik tegen het licht wil houden.

Hieronder een aantal volzinnen en quotes uit Het pillenprobleem, deel Algemene informatie over medicijnen
- De wereldjaaromzet aan geneesmiddelen bedraagt 1200 miljard dollar. Grote ondernemingen die intensief marketing bedrijven, nemen daarvan 550 miljard dollar voor hun rekening. Afhankelijk van de methode van toerekening wordt 20 tot 30 procent ingezet voor marketing, oftewel 110 tot 165 miljard dollar. Een bedrag dat elk voorstellingsvermogen te boven gaat en waarmee ze wereldwijd onderzoek, nascholing, voorschrijfgedrag en wetenschappelijke literatuur naar hun hand zetten. Het businessmodel drijft op deze allesomvattende invloed (p.7).
- In het najaar van 2011 heb ik in de media gezegd dat er geen bewijzen zijn dat de jaarlijkse griepprik werkzaam of effectief is (p.15).
- Het boek gaat over een ontspoorde medicijnenindustrie aan wier producten jaarlijks honderdduizenden mensen in de Europese Unie en Noord-Amerika onnodig sterven. Hoe dit kon gebeuren en nog steeds gebeurt, licht ik toe aan de hand van sprekende en soms verbijsterende en ingewikkelde voorbeelden (p.22).
- De gegevens over sterfte door medicijnen zijn echter sterk gekleurd, vaak onvoldoende openbaar gemaakt en worden thans beschouwd als bedrijfsgeheim van de farmaceutische industrie. Vermoedelijk overlijden daarom veel meer mensen aan het gebruik van medicijnen (p.44).
- Fabrikanten zullen (...) er alles aan doen om hun middelen mooier voor te stellen dan ze in werkelijkheid zijn. Dat gebeurt niet alleen door de werkzaamheid te overdrijven, maar ook door de risico's van middelen te bagatelliseren of in sommige gevallen zelfs te verduisteren (p.45).
- Voor Nederland is het met de openheid over bijwerkingen helaas niet goed gesteld. De website van Bijwerkingencentrum Lareb biedt voor patiënten geen uitkomst, want daar worden bijwerkingen als bedrijfsgeheim behandeld, evenals in de rest van de Europese Unie (p.46).
- Het businessmodel dat de farmaceutische industrie hanteert, levert hun grote winsten op. De meeste winst wordt gemaakt als er nog een patent op het middel rust. Dan kan de fabrikant, bij het ontbreken van concurrentie, uitzonderlijk hoge prijzen bedingen. De farmaceutische industrie heeft allerlei trucs ontwikkeld om het patent en daarmee het monopolie op oudere medicijnen te verlengen (p.53).
- Ook Elsevier Magazine deed graag een duit in het zakje met specials waarin de farmaceutische branche en haar producten positief werden gepositioneerd. De producenten luisterden de artikelen op met vele paginagrote advertenties. Zo komt Elsevier de winter door (p.58).
- Alle medicijnen veroorzaken bijwerkingen. Elk symptoom of elke klacht, hoe ongewoon of onwaarschijnlijk ook, kan door het gebruikte medicijn worden veroorzaakt. In de praktijk besteden artsen weinig tot geen tijd aan het bespreken van de bijwerkingen van een medicijn met hun patiënten. De bijsluitertekst is vrijwel steeds een bron van veel ongenoegen omdat die in medische terminologie en dus niet voor patiënten is geschreven. Bijsluiters hebben vooral een juridische functie om claims van patiënten te voorkomen. Patiënten kunnen zelf gaan zoeken in boeken, tijdschriften of op het internet. Hier ligt uiteraard ook een taak voor de apotheker (p.79).

In het deel Specifieke medicijnen en medicijngroepen, gaat Bijl uitvoerig in op onder andere de volgende middelen
- Medicijnen met dezelfde werking maar met mogelijk meer en/of ernstiger bijwerkingen: nieuwe antistollingsmiddelen, anticonceptiepillen, nieuwe diabetesmiddelen.
- Slechts weinigen hebben er een klein beetje baat bij: antidepressiva, oncolytica (middelen tegen kanker).
- Alleen kortdurend te gebruiken medicijnen: antipsychotica, slaapmiddelen.
- Medicijnen die wel werken maar niet helpen: plasklachten bij mannen, vermageringspillen, griepvaccinatie, griepremmers.
- Medicijnen die slechts kortdurend werken en nauwelijks helpen: middelen tegen dementie.
- Medicijnen voor alledaagse klachten met ernstige bijwerkingen: hoestmiddelen, pijnstillers.
- Medicijnen die je beter niet kunt gebruiken: middelen tegen 'ADHD'.
Wie hier meer over wil weten: lees het boek.

De jaarlijkse griepprik: zinvol of niet?
Eén onderdeel licht ik er nog uit (iedere herfst actueel): de griepvaccinatie (p.139 en volgende). Dick Bijl schrijft onder andere: 'Elke winter wordt de bevolking geïnfecteerd door virussen en een bepaald deel van de mensen krijgt de daarbij behorende klachten. Vaak gaat het om klachten van het bovenste deel van de luchtwegen, zoals een verstopte neus, loopneus, keelpijn en/of hoesten. Ook kunnen algemene symptomen voorkomen, zoals koorts, hoofdpijn, spierpijn, een ziek en/of vermoeid gevoel en soms zijn mensen niet in staat om hun dagelijkse bezigheden goed uit te voeren. Mensen zeggen dan nogal eens dat ze 'griep' hebben.
De term griep wordt echter meestal ten onrechte gebruikt. De 'echte griep' wordt namelijk veroorzaakt door één bepaald virus, het influenzavirus. In de winter circuleren in de lucht talrijke virussen die influenza-achtige virussen of ook wel verkoudheidsvirussen worden genoemd. Deze kunnen dezelfde klachten en symptomen geven zoals hierboven beschreven en die worden influenza-achtige aandoeningen genoemd. Het is voor een arts erg lastig, zo niet onmogelijk, om op basis van de klachten en symptomen influenza te onderscheiden van influenza-achtige aandoeningen. Geschat wordt dat circa 6% van de influenza-achtigen aandoeningen wordt veroorzaakt door het influenzavirus. Influenza is bij gezonde personen over het algemeen een onschuldige aandoening die vanzelf geneest. Bij een deel van de met het influenzavirus besmette personen komen complicaties voor die soms ernstig kunnen zijn'. Tot zover het betreffende citaat.
Aan het eind van zijn betoog merkt Bijl op, dat nationale overheden zich laten adviseren door specialisten met belangenverstrengeling. De Nederlandse overheid deed dat ook: de Gezondheidsraad liet zich onder meer adviseren door de Rotterdamse dierenarts en viroloog Ab Osterhaus. Hij was direct betrokken bij een bedrijf dat vaccins produceert. Er was dus sprake van onwenselijke belangenverstrengeling bij deze advisering.

► Mijn advies: koop (of leen) en lees dit uiterst zorgvuldig gedocumenteerde boek!
► In 2020 verscheen van dit boek een herziene uitgave. Deze herziene uitgave bevat vier extra hoofdstukken met nog meer medicijnen: over hormoontherapie voor vrouwen in de overgang, hormoontherapie voor oudere mannen, maagzuurremmers en statinen (voor cholesterol).


► Foto bovenkant: Dimitris Vetsikas
► Foto zijkant: Christiaan M. Bijl (titelpagina Nederlandsche Pharmacopee 1889; eigen exemplaar)

Terug naar boven
Afbeelding rechterzijde