Cognitieve gedragstherapie en RET

Cognitieve gedragstherapie (ook wel eens cognitieve herstructureringstherapie genoemd) impliceert in het kort gezegd: de schema's die mensen vaak van kind af aan geleerd hebben en in hun dagelijkse omgang met anderen hanteren, veranderen (herstructureren), omdat ze met die schema's vastlopen (of al geruime tijd vastgelopen zijn), of dat nu in hun relatie met hun partner, familieleden of met collega's is.

Cognitie stamt van het Latijnse cognitio, wat betekent: de kennis die zowel door de zintuigen (gezicht, gehoor, reuk, smaak en tastzin) als door het verstand kan worden verworven.

Cognitieve psychologie bestudeert niet zozeer losse gedachten, maar onder andere informatieverwerkingsprocessen (zoals waarneming, selectie, interpretatie, leren en herinneren, beslissen, problemen oplossen, enz.) en de vorming van kennisstructuren. Een kennisstructuur wordt meestal schema genoemd. Als mensen met de hun aangeleerde of zichzelf geleerde schema’s vastlopen, zouden ze deze kunnen veranderen of hun gedrag kunnen aanpassen. Ter verduidelijking een voorbeeld.

Iedereen heeft geleerd wat links en wat rechts is. Als we een straat oversteken, gebruiken we die kennis in een schema: we kijken eerst naar links, dan naar rechts, vervolgens weer naar links en halverwege de straat nogmaals naar rechts. Dat schema werkt echter niet in Engeland als we daar een straat willen oversteken. We zullen dus dat schema moeten veranderen (of herstructureren): eerst naar rechts kijken, dan naar links, vervolgens weer naar rechts en halverwege de straat nogmaals naar links.
Wie vastloopt in zijn of haar relatie, kan overwegen de schema's die gehanteerd worden in de omgang met de partner, te veranderen. Meestal is het niet efficiënt om het paar zelf de lange weg van de ontdekking van een nieuwe kijk op de zaak te laten maken. Het zou te lang duren en het is te ingewikkeld, omdat beide partners elkaar dikwijls negatief beïnvloeden. De therapeut 'grijpt hier in' en geeft het paar een nieuwe kijk op de zaak. Cognitieve gedragstherapie wordt hier dus gebruikt in die zin dat het gaat om een wijziging in het beleven van zichzelf, de partner en de relatie door een ingreep van de therapeut.


Angsten en fobieën te lijf gaan met RET

Rationeel-emotieve therapie (RET) is een vorm van cognitieve gedragstherapie die omstreeks 1955 ontwikkeld is door de Amerikaan Albert Ellis (1913-2007) en zich vooral richt op de rationele, probleemoplossende vermogens van mensen met emotionele en gedragsmatige stoornissen, waaronder angsten en fobieën. De therapeut vertelt de cliënt welke denkfouten en foute veronderstellingen (ook wel irrationele ideeën genoemd) er aan diens stoornis ten grondslag liggen en wat hij of zij kan doen om er weer van af te komen.
Zo heeft de manier waarop iemand tegen verschillende zaken aankijkt, zich gedurende zijn of haar hele leven ontwikkeld. De persoon in kwestie wordt als het ware gevoed met allerlei opvattingen, ideeën, (voor)oordelen, normen en waarden, enzovoorts.
Wie bijvoorbeeld van jongs af aan te horen heeft gekregen dat spinnen verschrikkelijke enge beesten zijn, kan een spinfobie ontwikkelen. En zo kunnen ouders die zelf heel erg bang zijn voor onweer, hun eigen angst overbrengen op hun kinderen, die vervolgens zelf astrafobie (= buitengewone angst voor onweer) kunnen ontwikkelen.

Stapsgewijs zal de gedragstherapeut proberen de cliënt door middel van het volgende stappenplan van de angststoornis of fobie af te helpen.
Als voorbeeld neem ik de spinfobie; de afbeelding toont een kleine springspin (de lichaamslengte van springspinnen varieert van 2 tot ... slechts 16 millimeter!).

1. Duidelijk maken aan de cliënt door welke irrationele ideeën hij zichzelf ongelukkig maakt: 'Een spin bijt niet en eet je niet op'.
2. Duidelijk maken aan de cliënt wat voor emotionele gevolgen het heeft als hij vasthoudt aan zijn irrationale ideeën: 'Als je je angst niet overwint, zal je altijd bang blijven voor spinnen - een irrationele angst die je weer op je kinderen kunt overbrengen'.
3. De cliënt nieuwe, alternatieve ideeën aanleren die tegengesteld zijn aan de irrationele ideeën: 'We gaan eens kijken wat er gebeurt als een spin over je hand of arm loopt. Of je wordt gebeten of opgegeten, of dat je alleen maar wat gekriebel voelt'.
4. De cliënt overtuigen van de logica die achter deze nieuwe ideeën schuilt, zodat hij gemotiveerd raakt deze nieuwe ideeën over te nemen: 'Merk je het? Je voelt alleen maar wat gekriebel. Feitelijk is die spin - ook de vogelspin op de afbeelding hieronder - banger voor jou dan jij voor hem, want hij rent steeds weg'.
   
   
    
5. Proberen de cliënt door middel van argumenten zover te krijgen dat hij zijn irrationele ideeën opgeeft: 'Je hebt het nu gemerkt: je hebt angst voor de angst gehad. Die spin doet je niets. Weet je overigens dat als jij bijvoorbeeld 60 kilo weegt, jouw massa ongeveer 40.000 tot 60.000 keer groter is dan die van die spin? Behalve ten opzichte van vogelspinnen, want die wegen omstreeks 170 gram'.
6. De nieuwe denkgewoonten van de cliënt goed wortel laten schieten: 'Ga niet meer gillen als je een spin ziet. Maak die spin niet dood, maar probeer de spin op een efficiënte wijze, dus zónder hem te beschadigen, naar buiten te werken'.
7. Het effect trachten te bereiken - zowel op cognitief als op gedragsmatig en emotief niveau - dat de cliënt zijn angst overwint: 'Probeer niet op de spin te letten. Laat hem gewoon z'n gang gaan; op een gegeven moment gaat hij er zelf wel vandoor. En anders pak je een glas, zet dat omgekeerd op de spin, je schuift er voorzichtig een blaadje papier of een stukje heel dun karton onder, keert het glas met het papiertje of het kartonnetje om en je schudt vervolgens de spin buiten uit het glas'.

Een dergelijke, hierboven beschreven 'confrontatie' van de cliënt met zichzelf, wordt een gedragsexperiment genoemd. Zulke experimenten worden gedaan om twee redenen:

1. om na te gaan of datgene wat de cliënt verwacht, inderdaad gebeurt en áls dat zo blijkt te zijn
2. om na te gaan hoe rampzalig dat is.

Op de manier zoals hierboven beschreven, kunnen veel angsten en fobieën worden behandeld en ... overwonnen!
 

► Foto bovenkant gemaakt door Robert Balog
► Foto middenin (kleine springspin) gemaakt door Josch13
► Foto onderaan (vogelspin) gemaakt door logic80