Logo Christiaan M. Bijl

Antidepressiva en depressie (boekrecensie)


'Meer dan een miljoen Nederlanders gebruiken inmiddels antidepressiva. Somberheid, interessevermindering en nog wat lichamelijke klachten en de diagnose depressie is snel gesteld. Maar wat dan? Pillen of praten? Vaak wordt gekozen voor pillen, want die zouden sneller effectief zijn. Maar weten gebruikers eigenlijk wel waarom ze deze middelen gebruiken? En kennen ze de bijwerkingen, zoals gewichtstoename, suïcidaliteit en agressief gedrag? En hoe moeilijk is het om met antidepressiva te stoppen?' Een veelheid aan vragen, te vinden op de achterflap van het boek Antidepressiva en depressie van Dick Bijl, oud-huisarts en epidemioloog.

'Happy pills'
De auteur schrijft in zijn inleiding onder meer: 'Antidepressiva en depressie zijn een hot topic. Media besteden er veel aandacht aan, maar nogal fragmentarisch en wisselend. Zelf schreef ik tientallen artikelen over het onderwerp en promoveerde ik op een onderzoek naar diagnostiek en behandeling van depressie bij ouderen in de huisartsenpraktijk: Major depression in primary care.
De introductie van een nieuwe generatie antidepressiva, de selectieve serotonine-heropnameremmers [beter bekend als SSRI's], aan het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw, werd door velen gezien als een grote medische en maatschappelijke doorbraak. Deze zogenoemde 'happy pills' werden door psychiaters en de media in de armen gesloten. Maar vanaf het begin van die marktintroductie waren er al veel kritische tegengeluiden'.



Dick Bijl: Antidepressiva en depressie.
Rotterdam: Leminiscaat, 2019. ISBN 9789047711612.

Oud-huisarts en epidemioloog Bijl is medicijnexpert en auteur van Het pillenprobleem (zie de vorige Actueel). Hij is nu voorzitter van de International Society of Drug Bulletins. Hij schreef enkele honderden artikelen over medicijnen en medicijnonderzoeken, vooral over psychofarmaca.

  


De kwalijke rol van de farmaceutische industrie en belangenverstrengeling
Dit boek is een aaneenschakeling van aanklachten tegen de farmaceutische industrie, die willens en wetens negatieve onderzoeksresultaten negeerden, bijwerkingen veronachtzaamden, niet herkenden en zelfs ontkenden of bagatelliseerden. En nota bene studies, waaruit overduidelijk bleek dat bepaalde antidepressiva agressie, geweld en zelfs suïcidaliteit veroorzaken, in bureauladen lieten verdwijnen. Over belangenverstrengeling van bijvoorbeeld psychiaters met de farmaceutische industrie staan vele voorbeelden (zelf heb ik daarover al eerder op deze website geschreven). In zijn boek geeft Dick Bijl voorbeelden van fraudeleus handelen van producenten van antidepressiva en noemt expliciet GlaxoSmithKline: 'Fraude gepleegd door GlaxoSmithKline is een voorbeeld van hoe fabrikanten zonder scrupules te werk gaan bij het zakendoen. Zelfs niet-werkende en schadelijke medicijnen werden in de markt gezet met alle ernstige gevolgen van dien (zoals moord en doodslag). Terzijde merk ik op dat GlaxoSmithKline in 2012 de grootste financiële schikking ooit trof met de Amerikaanse justitie. Het ging om drie miljard dollar om diverse Amerikaanse fraudeonderzoeken af te sluiten. (...) In 2010 schikte GlaxoSmithKline in de Verenigde Staten bijna 800 rechtszaken voor een bedrag van 1,14 miljard dollar'. Dick Bijl merkt op dat deze boetes heel fors lijken, maar feitelijk vormen ze slechts een klein deel van de omzet van het betreffende medicijn.
Opvallend is dat ook een Nederlandse zorgverzekeraar in het boek in negatieve zin genoemd wordt, namelijk Zilveren Kruis. Het betrof het afbouwen van antidepressiva, inzonderheid de SSRI's, door middel van zogeheten taperingstrips. 'Saillant waren artikelen in Follow the Money waarin onder meer duidelijk werd dat zorgverzekeraar Zilveren Kruis de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport [Bruno Bruins] verkeerd had geïnformeerd over een eigen onderzoek naar afbouwmedicatie die niet zou werken. Maar dat onderzoek bleek niet te bestaan' (p.134 in het boek). Helaas kunnen de artikelen alleen gelezen worden door leden van Follow the Money (kosten van het lidmaatschap € 8 per maand, of € 80 per jaar, of € 150 per twee jaar).

Ervaringen van gebruikers
Hoofdstuk 6, Ervaringen van gebruikers, laat aan duidelijkheid niets te wensen over en spreekt misschien nog wel het meest tot de verbeelding. 'Aan verhalen van gebruikers die klagen over bijwerkingen en over problemen bij het staken van het gebruik van antidepressiva, werd tot nu toe door officiële organisaties van psychiaters en huisartsen weinig aandacht besteed. De redenen daarvoor zijn niet altijd duidelijk, maar één daarvan is zeker de veelgehoorde opvatting dat deze middelen zijn goedgekeurd door de overheid en dat organisaties in Nederland toezicht houden op de werking en de bijwerkingen, alsmede de veiligheid, Kortom, de mening heerst dat antidepressiva veilig zijn en dat als de patiënt vraagt om een antidepressivum, artsen met een gerust hart een recept kunnen afgeven. (...) Bijna alle nu volgende verhalen zijn na overleg met betrokkenen voorgelegd aan hun huisarts, die de beschreven gang van zaken accordeerde.'
Er volgen zes gevalsbeschrijvingen; ik geef slechts de veelzeggende titels boven elke beschrijving hiervan: Antidepressiva op onjuiste indicate, Roekeloze improvisatie met medicatie, Paroxetine voorgeschreven terwijl het werd afgeraden, Rampzalige gevolgen van fluoxetine voorgeschreven voor niet bestaande indicaties, Een verwoest leven na paroxetine en Voorschrijven zonder controle met rampzalige gevolgen. De slotbeschouwing in dit hoofdstuk eindigt met: 'De hier beschreven praktijken zijn niet uniek, andere artsen hebben ook dergelijke casussen beschreven. Sommigen heeft dit verleid tot de uitspraak: "Vertrouw uw arts, maar vertrouw niet zijn of haar pillen".'

Wat weten huisartsen en psychiaters van antidepressiva?
Ik sluit af met de volgende alinea op pagina 150 in het boek: 'In Het pillenprobleem [zie de vorige Actueel] heb ik aangegeven dat je na een studie geneeskunde vrijwel niets weet over medicijnen. Toen ik de opleiding voor epidemioloog met specialisatie medicijnen had doorlopen, concludeerde ik dat je als arts ook vrijwel niets weet over medicijnonderzoek. Deze conclusie is uiteraard ook van toepassing op de meeste psychiaters. Elementaire kennis van de vergiftenleer ontbreekt bij hen. Uit de verhalen van de zes patiënten die ik beschreef, wordt duidelijk dat artsen de regels en afspraken omtrent het voorschrijven van antidepressiva negeren of er niet van op de hoogte zijn. Dit leidt tot ernstige bijwerkingen en zelfs tot suïcidaliteit. Als artsen antidepressiva voorschrijven en de literatuur niet bijhouden of als hun organisaties hen daarvoor niet waarschuwen, dan zouden ze deze middelen niet behoren en niet mogen voorschrijven. Het leidt namelijk tot grote problemen, zoals anderen ook al hebben aangegeven. Diverse internationale deskundigen, zoals Allen Frances en Peter Gøtzsche, zijn van mening dat huisartsen geen psychofarmaca zouden mogen voorschrijven vanwege hun tekortschietende kennis over deze middelen. Tot welke drama's onoordeelkundig voorschrijven van antidepressiva kan leiden, heb ik laten zien aan de hand van zes verhalen van patiënten. Hierbij kwam naar voren dat huisartsen en psychiaters niet adequaat omgaan met de risico's van antidepressiva. Onthutsend is het vervolgens dat psychiaters als deskundigen in rechtszaken optreden en moord en doodslag in relatie moeten brengen met het gebruik van anti-sepressiva'. 

Mijn advies: koop (of leen) en lees dit uiterst zorgvuldig gedocumenteerde boek, dat eindigt met een hoopvol gestemd hoofdstuk: Andere behandelmogelijkheden.

► Op zaterdagochtend 3 augustus 2019 werd Dick Bijl over dit boek geïnterviewd in het programma Nieuwsweekend op NPO Radio 1. Kijk en luister naar dit interview bij het onderdeel Geen discussie mogelijk over antidepressiva.


► Foto bovenkant: Alfred Koop
► Foto rechterkant: Christiaan M. Bijl (pagina 151 uit de Nederlandsche Pharmacopee 1889; eigen exemplaar)

Terug naar boven
Afbeelding rechterzijde