Logo Christiaan M. Bijl

Neem geen antidepressiva!


Op 25 november 1999 woonde ik het door Kluwer Opleidingen georganiseerde congres Medische en situatieve arbeidsongeschiktheid bij de overheid in Amsterdam bij. Het congres was primair bedoeld voor hoofden van P&O-afdelingen en OR-leden. Ik was toentertijd nog werkzaam bij de overheid (en OR-lid) en mijn speciale interesse voor dit congres was gewekt omdat één van de sprekers psychiater Kees Hoogduin was. Destijds hoogleraar (thans emeritus) psychopathologie, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast, samen met hoogleraar Cas Schaap en psycholoog Attila Kladler, in 1991 oprichter van de HSK Groep (Hoogduin Schaap Kladler). Zij deelden de overtuiging dat er in het aanbod van psychische zorg nog heel wat te verbeteren viel, vooral ten opzichte van de toenmalige Riagg, thans PsyQ. 'Want waarom kan men met een gebroken arm wél snel terecht voor een evidence based behandeling, maar wordt men met psychische klachten niet snel en adequaat geholpen? Snelheid en klacht- en resultaatgericht behandelen met evidence based behandelmethoden en transparante effectmeting krijgen bij ons de focus', aldus Hoogduin later in een interview met OR Magazine (van 21 april 2000). Een focus waaraan overigens wel een fiks prijskaartje hing ... en nog steeds hangt!

Een ontnuchterende wending
Mijn hooggespannen verwachtingen kregen tijdens en na Hoogduins presentatie Psychische problematiek in het kader van medische ongeschiktheid een ontnuchterende wending. Bij de rondvraag legde ik hem het volgende voor: 'U hebt het gehad over de mede door u opgerichte HSK Groep. Uw streven is om werknemers weer snel aan het werk te krijgen. Eén van uw behandelmethoden, zo lees ik in de documentatiemap, is het voorschrijven van een hoge dosering van een modern antidepressivum Prozac of Seroxat, namelijk 60 mg. Dat betekent mijns inziens dat deze werknemers gedrogeerd worden en bijna twee jaar 'onder de pannen' zijn. Immers, ik las in het SmPC, het Summary of Product Characteristics van GlaxoSmithKline van 23 augustus van dit jaar [1999], dat de dosering begint met 20 mg per dag en geleidelijk aan, dat wil zeggen met een interval van tenminste steeds twee weken, met 10 mg tot maximaal 50 mg per dag mag worden verhoogd. U hebt het zelfs over 60 mg. Deze behandeling moet vier tot zes maanden voortduren, waarna er afgebouwd kan worden als de betrokkene geheel symptoomvrij is. Afbouwen dient echter plaats te vinden met 5 mg per twee à drie weken. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 3 juli jl. [1999] wordt erop gewezen, dat er heftige onttrekkingsverschijnselen met koorts bij de afbouw van paroxetine kunnen plaatsvinden. Graag uw reactie'.
Ik zag Hoogduin min of meer in toorn ontsteken, hij vroeg mij hoe ik aan die wijsheid kwam - 'Meneer Hoogduin, ik ben psycholoog en heb de door mij genoemde artikelen in mijn bezit en gelezen' - en deelde mij en de andere aanwezigen vervolgens mee dat mijn vragen buiten het kader van deze bijeenkomst vielen. Hierna rondde hij af door iedereen te bedanken voor hun aandacht en aanwezigheid en vertrok ...



Andere behandelmogelijkheden
Dit voorval betekende dat ik al meer dan twintig jaar probeer om artsen die hun depressieve patiënten naar mij verwijzen, ertoe te bewegen hun voorlopig geen antidepressiva voor te schrijven. Het natuurlijke verloop van de meeste depressieve stoornissen is gunstig, want na drie maanden is ongeveer een derde van de patiënten genezen en na een half jaar bijna twee derde. Bovendien zijn er tal van mogelijkheden om met een depressie om te gaan: cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke therapie en probleemoplossende therapie werken het beste. Ook het luisteren naar muziek, zwemmen (al dan niet met dolfijnen), het maken van (lange) (strand)wandelingen en het lezen van boeken hebben een positieve uitwerking. Het volgen van een cursus mindfulness (al dan niet individueel) en/of meditatie werpen eveneens hun vruchten af.

Afbouwen met taperingstrips
Wie toch antidepressiva heeft moeten gebruiken, kan bij het afbouwen ervan baat hebben bij zogeheten taperingstrips. Normaliter bouwt men bijvoorbeeld een SSRI (selectieve serotonine-heropnameremmers: citalopram (Cipramil), escilatopram (Lexapro), fluoxetine (Prozac), fluvoxamine (Fevarin), paroxetine (Seroxat) en sertraline (Zoloft)) af met 5 mg per twee à drie weken, maar sommige gebruikers komen vanwege onttrekkingsverschijnselen niet onder de 10 of 20 mg. Stichting Cinderella Therapeutics ®, een non-profitorganisatie in Bodegraven, die nieuwe geneesmiddelen of behandelingen beschikbaar wil maken tegen een aanvaardbare prijs, startte in 2010 het project 'tapering', ofwel geleidelijk verminderen. Dat heeft inmiddels geleid tot de ontwikkeling van taperingstrips.
In samenwerking met de Regenboogapotheek in Bavel is een methode ontwikkeld waarbij patiënten, op basis van hun symptomen met behulp van steeds lagere doseringen antidepressiva, kansrijk geholpen worden om het gebruik van hun antidepressivum te staken (zogeheten afbouwmedicatie).



Radio-uitzendingen over taperingstrips
Het radioprogramma Argos van de VPRO heeft hier tijdens drie uitzendingen aandacht aan besteed, die alle helaas niet meer te beluisteren zijn. De data waren:
♦ 2 december 2017. Thema: Hulp bij het afbouwen van antidepressiva met taperingstrips. Hierin vertelde apotheker Paul Harder dat hij deze medicijnen in pilletjes met een heel kleine dosis maakt, waardoor het afbouwen veel gemakkelijker lukt. Iedereen gelukkig zou je zeggen. Maar zo simpel zit de medicijnwereld niet in elkaar. Argos-verslaggever Willem de Haan onderzocht hoe het komt dat die taperingstrips niet meer vergoed worden door de zorgverzekeraars.
♦ 24 maart 2018. Thema: Afbouwen antidepressiva. In deze uitzending werd gerefereerd aan de Argos-uitzending van december 2017. Toen berichtte Argos ook dat er een polderoverleg is gestart van huisartsen, psychiaters en apothekers. Daar is nu iets uitgekomen, een 'consensusdocument'. Psychiater Jim van Os, deskundige op het gebied van antidepressiva, heeft het gelezen en is er niet tevreden over. Waarom niet? Hij kwam daarover in de studio vertellen.
♦ 22 december 2018. Thema: Taperingstrips niet vergoed. In de week van de uitzending was een rechtszaak van de Regenboogapotheek tegen verzekeraar Zilveren Kruis, omdat er vragen waren over de argumentatie van Zilveren Kruis om het niet te vergoeden. Eelke van Ark, journalist van Follow the Money, was bij de zittingen en vertelde er meer over.

Hoe lang nog wachten op vergoeding van taperingstrips?
Inmiddels zijn meerdere keren Kamervragen gesteld over het niet vergoeden van taperingstrips door zorgverzekeraars. Reden voor SP-kamerlid Henk van Gerven om op 4 juli 2018 een motie in te dienen waarin de regering wordt verzocht taperingstrips toe te voegen aan het basispakket, zodat alle zorgverzekeraars deze afbouwmedicatie moeten vergoeden. De motie werd op 5 juli 2018 in de Tweede Kamer met 76 tegen 74 stemmen verworpen.
Zorgverzekeraar Zilveren Kruis is zelfs zover gegaan om vergoeding te voorkomen, dat men minister Bruno Bruins van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verkeerd informeerde over een eigen onderzoek naar afbouwmedicatie die niet zou werken. Follow the Money ontdekte echter, dat dat onderzoek niet bleek te bestaan. Let op: artikelen van Follow the Money zijn alleen voor leden beschikbaar (kosten van het lidmaatschap € 8 per maand, of € 80 per jaar, of € 150 per twee jaar).

Abrupt stoppen met een antidepressivum moet te allen tijde worden vermeden!
Mogelijke onthoudingsverschijnselen die kunnen optreden bij het abrupt stoppen met een antidepressivum, zijn: griepachtige verschijnselen, maag-darmstoornissen, slaapstoornissen, evenwichtsstoornissen, extrapiramidale verschijnselen (trillen en bewegingsstoornissen), sensorische symptomen (elektrische schokken, tintelingen), overige verschijnselen (bijvoorbeeld hartritmestoornissen) en psychische klachten (angst, somberheid, irritatie, prikkelbaarheid en ontremming). Deze psychische klachten worden, zowel door de patiënt als door de arts, vaak ten onrechte opgevat als een terugkeer van de depressie. Deze vaststelling is van het grootst denkbare belang en kan verkeerde behandeling van patiënten voorkomen.
Inmiddels lopen er enkele rechtszaken tegen zorgverzekeraars om afbouwmedicatie vergoed te krijgen. De lezer kan natuurlijk ook bij zijn/haar eigen zorgverzekeraar informatie inwinnen over het al dan niet vergoeden van afbouwmedicatie.
Op de website van de Stichting Cinderella Therapeutics ® wordt een chronologisch overzicht van artikelen, rapporten, brieven en notities over afbouwmedicatie (taperingstrips) en de discussie over de vergoeding daarvan gegeven.

Bronnen (o.a.):
Dick Bijl: Het pillenprobleem. Waarom we zoveel medicijnen gebruiken die niet werken en niet helpen. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2018, en
Dick Bijl: Antidepressiva en depressie. Rotterdam: Lemniscaat, 2019.
Zie Actueel van 11 november 2019 respectievelijk 15 november 2019.
 

► Foto bovenkant: Angelo Rosa
► Foto zijkant: Bruno Glätsch

Terug naar boven
Afbeelding rechterzijde